Çini Sanatına Genel Bir Bakış

Çini Sanatına Genel Bir Bakış

Hamur haline getirilmiş killi toprağın pişirilmesiyle yapılan, çeşitli renk ve motiflerle süslenmiş sırlı seramik ev eşyaları veya duvar panolarına “çini” denir. Çinicilik ise, kendine özgü yapım ve süsleme teknikleriyle yüzyıllardan beri yaşayan geleneksel Türk çini sanatının etrafında şekillenen zanaatkârlığı ifade etmektedir. 

Doğu’da başlayan ve büyük ölçüde gelişen çinicilik, Araplar aracılığıyla Mallorca adalarına ve İspanya’ya, (Granada, Valencia, Toledo, Barselona, vb.) kadar yayılmış, 14. yy’da İtalya’da (Floransa, Siena, Urbino, Gubbio, vb.) çini atölyeleri kurulmuş, 16. yy’dan başlayarak, çini yapımı Avrupa’nın her yanında (Fransa, Hollanda, Macaristan, Almanya, İskandinavya, vb.) yaygınlaşmıştır

Çini süslemelerinde genellikle kozmik düşünceleri ve inançları simgeleyen geometrik şekiller, bitkisel süslemeler ve hayvan figürleri değişik renk kompozisyonları ile kullanılmaktadır. Renk kompozisyonlarında beyaz veya lacivert fon üzerine kırmızı, kobalt mavisi, turkuaz ve yeşil renklerin kullanımı geleneksel çinilerin karakteristik özelliğidir.

Çinici ustaları, “reçete” olarak adlandırdıkları doğayla ilgili geleneksel yapım bilgilerini ve süsleme tekniklerini usta-çırak ilişkisi içinde yüzyıllardır kuşaktan kuşağa aktararak yaşatmışlardır.

Geleneksel çini sanatına karakterini veren ve onu koruyan en temel etmen; hammaddenin teminine, boyaların hazırlanmasına, üretim araçlarının yapım ve kullanımına, fırınlama süreçlerine, süsleme tekniklerine ve estetik anlayışlara ilişkin kuşaktan kuşağa aktarılarak yaşatılan bilgiler ve uygulamalarda kendini gösteren geleneksel zanaatkârlıktır.

Türkiye’de tarihsel olarak kendine özgü yapım ve süsleme ekolleriyle çiniciliğin ön plana çıktığı yerleşimler bulunmaktadır. Bu yerleşimler Kütahya, Bursa/İznik ve Çanakkale dir.

Ayrıca başta İstanbul, Ankara, İzmir, Edirne, Tokat, Aksaray, Nevşehir şehirlerinde olmak üzere tüm Türkiye’de İznik, Kütahya ve Çanakkale ekolleriyle çinicilik yapan ustalar bulunmaktadır. 

Çini sanatı ilgili bilgi ve becerilerin kuşaktan kuşağa aktarılmasının yanı sıra toplumsal uygulamalar, sözlü gelenekler ve dini ritüellerin yaşatıldığı mimarideki mekân algısının, doğaya ve evrene ilişkin pratiklerin, estetik görgünün ve mutfak kültürünün de gelecek kuşaklara aktarılmasında önemli bir kültürel işleve sahiptir. 

Halkın günlük kullanım eşyalarında, kamusal ve dinsel yapılarda sıklıkla karşılaştıkları ve kullandıkları çinilerin renk ve desenlerindeki semboller ve bunların oluşturduğu alegorik anlatımlar, geçmişten günümüze halkın dini inançlarını, dünya görüşlerini, yaşam tarzlarını, estetik anlayışlarını sanatsal bir biçimde ve alt metinler halinde yansıtmaktadır. Böylelikle çinicilik, geçmişle bugün arasındaki kültürel bağın güçlenmesine ve kültürel devamlılık,  aidiyet ve kimlik hislerinin geleceğe taşınmasına katkıda bulunmaktadır.

Kamusal ve dinsel yapıların cephelerini süsleyen çini sanatı; Kütahya, İznik ve Çanakkale için kent kimliğinin önemli bir parçasıdır. Ayrıca çini sanatı, Antalya, Bursa, Erzurum, Konya, Kayseri, Sivas ve İstanbul gibi büyük şehirlerdeki simgesel yapılara karakterini vermesi bakımından da kent imgesinin özel bir parçasını oluşturmaktadır.

Çini sanatının  topluluğu ve aktarıcıları çini ustaları, çini eğitimcileri, çini sanatına özel ilgi duyan kişiler ve çinicilikle ilgili sivil toplum örgütlerdir.

Çini sanatına ilişkin yüzyıllardır kolektif olarak geliştirilen bilgiler, teknikler, reçeteler ve ustalık geleneğindeki ritüeller ve etik tutumlar usta-çırak/ebeveyn-çocuk ilişkisi içinde kuşaktan kuşağa günümüze kadar aktarılabilmiştir.  

Türkiye’de 5000’den fazla çini ustası olduğu tahmin edilmektedir. Çini atölyelerinde, şekillendirmeleri yapan “çarkçı”, süsleme ve dekorları yapan “tahrirci”, desenlerin iç kısımlarını boyayan “boyamacı” ve fırınlama işlerini yapan “fırıncı” gibi isimlerle anılan ustalar, kalfalar ve çıraklar da bulunmaktadır ki bu kişiler de geleneğin taşınmasında ve uygulanmasında önemli bir gruptur.

Rodaart ailesi  olarak çini sanatını gelişmesinde elimizden gelen her türlü katkıya sunacağımızsan siz değerli takipçilerimizin hiç şüphesi olmasın. Bu yazımızda çini sanatına genel bir bakış yaptık. Bir sonraki yazımızda buluşmak dileğiyle

Saygılar

Rodaart Ekibi